Quản lý tri thức hạt nhân bằng công nghệ ngữ nghĩa
08:08 14/07/2021: Trong thời đại chúng ta đang sống hiện nay, thông tin có thể truy cập được thông qua đầu ngón tay của chúng ta và các công cụ tìm kiếm được sử dụng như một thư viện di động. Một thập kỷ qua đã chứng kiến những cải tiến công nghệ to lớn trong việc thu thập, quản lý, hiểu, trình bày, chia sẻ và sử dụng kiến thức thu được từ dữ liệu và thông tin trên toàn thế giới, việc truy cập vào các bản cập nhật mới nhất đã trở thành một cuộc tìm kiếm trên web.
Công nghệ ngữ nghĩa (Semantic Technologies) sử dụng một loạt các công cụ theo cách giống như bộ não con người, giúp xử lý dữ liệu và thông tin và liên kết chúng với nhau để tạo ra sự hiểu biết và ý nghĩa - theo dõi các kết quả phân tích, dưới dạng một bản đồ khái niệm và nhận thức.
Theo một Báo cáo mới của IAEA, công nghệ ngữ nghĩa, nền tảng cho việc tìm kiếm trên web và quản lý thông tin trực tuyến, có thể được sử dụng trong lĩnh vực hạt nhân để giúp các chuyên gia và các bên liên quan duy trì, giữ gìn, liên kết và chia sẻ kiến thức hạt nhân. Maxim Gladyshev, Kỹ sư hạt nhân của IAEA, người xây dựng báo cáo, cho biết: “Việc sử dụng công nghệ ngữ nghĩa nhiều hơn có thể giải quyết thách thức trong việc phối hợp và tổng hợp thông tin từ các tổ chức khác nhau bằng cách tăng cường khả năng tiếp cận các nguồn tri thức trong lĩnh vực trên quy mô lớn hơn”.
Công nghệ ngữ nghĩa, đặc biệt khi kết hợp với trí tuệ nhân tạo, học máy (machine learning), phân cấp khái niệm và mô hình dữ liệu biểu diễn hiện đại, là một công cụ mạnh để quản lý lượng lớn dữ liệu, thông tin và tri thức hạt nhân.
Một trong nhiều lợi ích chính của việc sử dụng công nghệ ngữ nghĩa là cải thiện việc tổ chức dữ liệu và thông tin - bằng cách liên kết các nguồn khác nhau để dữ liệu có thể được chia sẻ và sử dụng lại giữa các ngành, tổ chức và cộng đồng khoa học. Thông qua đó, kiến thức, thông tin và dữ liệu này, các tiêu chuẩn an toàn hạt nhân, khuyến cáo, kinh nghiệm, thực tiễn tốt nhất và nghiên cứu trước đây có thể trở nên phổ biến rộng rãi hơn.
Trong nghiên cứu, việc này có thể có ý nghĩa lớn: Nếu dữ liệu và thông tin hiện có có thể được kết nối với các nguồn khác bằng công nghệ ngữ nghĩa, việc nghiên cứu và phát triển trong lĩnh vực này sẽ trở nên dễ dàng hơn, nhanh hơn và có thể dẫn đến nhiều đột phá hơn.
IAEA hiện đang khai thác nhiều nguyên mẫu và sáng kiến khác nhau với những lợi ích tiềm năng cho ngành công nghiệp hạt nhân.
Quản lý tri thức hạt nhân
Lĩnh vực hạt nhân được định hướng bởi tri thức và phụ thuộc vào việc chia sẻ thông tin và kinh nghiệm trong việc thiết kế, xây dựng, vận hành và ngừng hoạt động các cơ sở hạt nhân giữa tất cả các bên liên quan. Đó là một thách thức lớn để điều chỉnh một cách tiếp cận có hệ thống đối với tri thức hạt nhân và cho tất cả các bên, tổ chức có liên quan ở địa phương cũng như trên quy mô quốc tế có thể tiếp cận. Hiện tại, nhiều tổ chức hạt nhân lưu trữ kiến thức của mình trên các cổng thông tin điện tử hoạt động như kho lưu trữ trung tâm cho hàng nghìn tài liệu có ít hoặc không có siêu dữ liệu (loại dữ liệu mô tả và cung cấp thông tin về tài nguyên chính). Nếu không có siêu dữ liệu, rất khó để tìm kiếm và truy cập vào thông tin cần thiết. Khó khăn lớn hơn nữa sẽ là thiết lập các liên kết giữa các nguồn thông tin đa dạng.
Việc sử dụng các tiêu chuẩn và thông số kỹ thuật khác nhau thuộc về công nghệ ngữ nghĩa có thể cung cấp giải pháp cho thách thức này bằng cách thiết lập một ngôn ngữ dùng chung trong cộng đồng hạt nhân, phát triển một hệ thống tổ chức tri thức hoặc xây dựng thêm dựa trên các tiêu chuẩn hiện có như INIS Thesaurus. Nó cũng có thể giúp tích hợp các nguồn dữ liệu khác nhau với nhau, tự động hóa lập danh mục và hơn thế nữa. Bằng cách nắm bắt ý nghĩa từ dữ liệu phi cấu trúc và liên kết với nhau các nguồn thông tin sẵn có, công nghệ ngữ nghĩa có thể cải thiện tính bền vững của việc quản lý các hệ thống liên ngành và phức tạp của hạt nhân.
Gladyshev nói: “Sử dụng công nghệ ngữ nghĩa trong quản lý tri thức hạt nhân có thể giúp xây dựng các mô hình tri thức và kết hợp các nguồn thông tin khác nhau để hỗ trợ các ứng dụng và dịch vụ”.
Siêu dữ liệu ở Ấn Độ
Việc Trung tâm Nghiên cứu Nguyên tử Indira Gandhi ở Kalpakkam, Ấn Độ sử dụng công nghệ này là một ví dụ về cách công nghệ ngữ nghĩa có thể mang lại lợi ích cho lĩnh vực hạt nhân. Để sử dụng và bảo tồn hiệu quả các nghiên cứu hạt nhân trong nhiều thập kỷ của mình, Trung tâm đã xây dựng một cổng thông tin quản lý tri thức. Cổng thông tin được phát triển với các tính năng cho phép các nhóm có liên quan có được kiến thức và thu thập, lưu trữ, chia sẻ và sử dụng thông tin trong các ấn phẩm, dự án, hoạt động và hơn thế nữa.
“Hệ thống quản lý tri thức của chúng tôi được triển khai với ứng dụng công nghệ trí tuệ tính toán đã cho phép chúng tôi tổ chức bộ nhớ, chuyển đổi kiến thức thành vốn tri thức, cải thiện năng suất và thông tin cũng như tạo ra hiệu quả và cải thiện an toàn trong hoạt động của nhà máy điện hạt nhân,” R. Jehadeesan, Trưởng Bộ phận Máy tính tại Trung tâm cho biết.
Giống như ứng dụng Bằng chứng về khái niệm (proof-of-concept), IAEA cũng đã phát triển một nền tảng kho lưu trữ thí điểm cho kiến thức và đối tượng học tập. Theo Dự án, khi càng nhiều tổ chức giáo dục xuất bản thông tin vào kho lưu trữ, siêu dữ liệu càng trở nên phong phú hơn, cho phép các truy vấn phức tạp được hỏi từ dữ liệu và lọc nó để đáp ứng nhu cầu của người dùng.
Công nghệ ngữ nghĩa là gì?
Công nghệ ngữ nghĩa bao gồm một loạt các công cụ, tiêu chuẩn và phương pháp, cho phép xử lý thông tin dựa trên ngữ cảnh và ý nghĩa của nó. Để mã hóa ngữ nghĩa - nghĩa của một từ, cụm từ hoặc văn bản – các công nghệ như RDF (Resource Description Framework) và OWL (Web Ontology Language) có thể được sử dụng thành công để mã hóa siêu dữ liệu.
Công nghệ này cho phép thông tin được lưu trữ và quản lý theo cách có thể tạo ra các mối tương quan và liên kết giữa các phần dữ liệu khác nhau và các nguồn thông tin khác nhau.
Gladyshev nói: “Nói chung, thông tin thường được giới hạn trong một hệ thống trong một tổ chức. Tuy nhiên, công nghệ ngữ nghĩa cho phép các hệ thống từ nhiều tổ chức được kết nối với nhau. Sử dụng hệ thống dựa trên ngữ nghĩa, người dùng có thể truy cập thông tin liên quan về chủ đề họ quan tâm từ nhiều nguồn khác nhau”.
Công nghệ ngữ nghĩa được sử dụng trong nhiều lĩnh vực để nâng cao hiệu quả tổ chức và giúp quản lý thông tin để truy cập từ các nền tảng khác nhau dễ dàng hơn. Điều này có nghĩa là bạn không cần phải biết và tìm kiếm các nguồn riêng lẻ để tìm thông tin cần thiết. Bởi vì cơ sở tri thức hạt nhân là vô cùng lớn và phức tạp, việc sử dụng công nghệ này trong lĩnh vực hạt nhân có thể nâng cao hiệu quả của việc quản lý, truy xuất và sử dụng nó.
TTĐT, theo IAEA