JCPOA được ký vào tháng 7/2015 giữa Iran và khối EU3/EU+3 (Trung quốc, Pháp, Đức, Nga, Anh và Hoa Kỳ- còn được gọi là P5+1- cộng với Liên minh Châu Âu) và được triển khai thực hiện từ tháng 1/2016. Theo các điều khoản trong thỏa thuận, Iran đồng ý cắt giảm các hoạt động làm giàu urani, loại bỏ các kho chứa urani làm giàu trung bình và hạn chế tích trữ lượng urani làm giàu thấp trong vòng 15 năm tới. Thỏa thuận này cũng chấm dứt lệnh trừng phạt kinh tế liên quan đến hạt nhân đối với Iran.
Theo Đạo luật xem xét thỏa thuận hạt nhân Iran (INARA) được thông qua bởi Hội đồng Hoa Kỳ vào năm 2015, Tổng thống Mỹ định kỳ xác nhận lại sự tuân thủ của Iran đối với JCPOA. Ông Trump đã ban hành các giấy chứng nhận như vậy vào tháng 4 và tháng 7. Hạn chót nhận được giấy chứng nhận tiếp theo là vào 15/10.
Ông Trump chỉ trích Iran đã “vi phạm nhiều lần” cam kết của thỏa thuận, và tuyên bố nước này đã vượt quá giới hạn cho phép về số lượng nước nặng, “không đáp ứng mong đợi của chúng tôi” trong điều khoản về hoạt động ly tâm làm giàu urani, và “các thanh tra quốc tế bị đe dọa không được sử dụng thẩm quyền thanh tra đầy đủ theo thỏa thuận yêu cầu.”
Ông Trump cho biết: “Dựa trên các hồ sơ có thực tôi đã đề xuất, tôi thông báo rằng chúng tôi không thể và sẽ không cấp giấy chứng nhận này”. Hạ viện và Thượng viện Hoa Kỳ sẽ dự thảo luật “củng cố” INARA. Tổng thống Trump nhấn mạnh trong trường hợp Quốc hội Mỹ và các đồng minh của nước này không đưa ra biện pháp thỏa đáng thì với tư cách Tổng thống, ông sẽ rút Mỹ ra khỏi thỏa thuận bất cứ lúc nào.
IAEA xác nhận việc tuân thủ thỏa thuận của Iran
IAEA chịu trách nhiệm kiểm tra và triển khai các hoạt động thực hiện cam kết liên quan đến hạt nhân của Iran theo JCPOA, theo yêu cầu của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc. Ông Amano phát biểu hôm 13/9 rằng cho đến nay cơ quan đã đến tất cả các địa điểm cần kiểm tra tại Iran, trong khi quốc gia này đang triển khai tạm thời Nghị định thư bổ sung về các biện pháp tự vệ toàn diện. IAEA đã phái các thanh tra viên truy cập các thông tin và kiểm tra các địa điểm cần thiết tại Iran.
Ông Amano cho biết: “Như tôi đã báo cáo tại Hội đồng quản trị, Iran đang thực hiện các thỏa thuận liên quan đến hạt nhân theo JCPOA”. Ông còn cho biết thêm: “Hiện nay, Iran là nước chịu sự kiểm soát hạt nhân lớn nhất trên thế giới.”
Quan điểm của EU
Phó Chủ tịch Ủy ban Châu Âu, bà Federica Mogherini cũng phát biểu hôm 13/10, Iran không vi phạm bất kỳ cam kết nào thuộc phạm vi JCPOA. Kế hoạch hành động là một phần bổ sung Nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, không phải là thỏa thuận song phương và không thể bị chấm dứt bởi một quốc gia. Ngoài ra, bà còn nói thêm: “Rõ ràng không phải bất kỳ một tổng thống của một quốc gia nào trên thế giới có quyền chấm dứt thỏa thuận kiểu này.”
Theo quan điểm của EU hôm 16/10, EU coi quyết định của Tổng thống Trump về việc không công nhận sự tuân thủ của Iran với JCPOA chỉ như trong bối cảnh giải quyết nội bộ của Hoa Kỳ. EU khuyến khích Hoa Kỳ duy trì cam kết đối với JCPOA và xem xét các hệ lụy về an ninh của Hoa Kỳ, các đối tác, và khu vực trước khi thực hiện các bước tiếp theo.
EU nhắc lại sự cần thiết phải giải quyết “các quan ngại liên quan đến tên lửa đạn đạo và gia tăng căng thẳng trong khu vực” trong “các dạng thức liên quan” bên ngoài JCPOA. Theo EU, tại thời điểm an ninh hạt nhân đang bị đe dọa, EU quyết tâm bảo vệ JCPOA như một chỗ dựa chính trong hoạt động chống phổ biến vũ khí hạt nhân.”
Tổng thống Iran, Hassan Rouhani nói trong bài phát biểu truyền hình trực tiếp rằng Iran sẽ tiêp tục hợp tác với IAEA và JCPOA. Theo ông, đó như một hiệp định đa phương mang tầm quốc tế. Chỉ cần Iran được hưởng những lợi ích mà hiệp định đem lại, Iran sẽ tôn trọng JCPOA trong khuôn khổ lợi ích quốc gia. Bài phát biểu của ông đã được đăng tải trên trên các trang báo.
Ông nói thêm: “chúng tôi hợp tác với IAEA trong khuôn khổ các hiệp định quốc tế và JCPOA và chúng tôi sẽ tiếp tục làm như vậy, nhưng nếu một ngày nào đó lợi ích của chúng tôi không được đảm bảo và các bên khác muốn vi phạm các cam kết thì họ phải biết rằng Iran sẽ không nhượng bộ và sẽ chống lại họ.”
Trung tâm TTĐT, Theo WNN